Charakterystyczny budynek dworca głównego w Gdańsku podobno miał swym kształtem przypominać parowóz. Jakby tak się przyjrzeć i wysilić wyobraźnię, to i może nawet… Tak, czy siak, co do jednego nie ma wątpliwości – oddano go do użytku w październiku 1900 r.
Gdański dworzec główny zbudowano prawie w miejscu dworca Gdańsk Brama Wyżynna (Danzig Hohe Tor), który od miasta oddzielony był znajdującymi się w miejscu dzisiejszego Podwala Grodzkiego wałami i fosą. Chcąc więc dostać się z dworca do środka twierdzy należało iść ul. 3 Maja, potem przez Targ Rakowy i Targ Sienny, by w końcu przejść przez Bramę Wyżynną uprzednio przechodząc pomostem nad fosą ciągnącą się w miejscu obecnych Wałów Jagiellońskich i ul. Okopowej. Drewnianej konstrukcji (z powodu znajdowania się w obszarze tzw. rewersu demolacyjnego) dworzec Gdańsk Brama Wyżynna funkcjonował od 1 października 1867 r.
Dla rozwijającego się miasta, które od 1878 r. było stolicą prowincji Prusy Zachodnie, dworzec, zwany także pomorskim po uruchomieniu w 1870 r. linii kolejowej ze Stargardu Szczecińskiego przez Słupsk, Sopot, Oliwę i Wrzeszcz, przestał być wystarczający. Niestety, ograniczenia fortyfikacyjne nie pozwalały na zbudowanie solidniejszego budynku z łatwiejszym dostępem do miasta. Tymczasem potrzeby rosły – w 1891 r. uruchomiono pociągi podmiejskie do Sopotu, Nowego Portu i Pszczółek.
Zmiany w doktrynie fortyfikacyjnej w II poł. XIX w. stały się przyczynkiem do udzielenia przez władze wojskowe zgody na likwidację wewnętrznego zachodniego i północnego ciągu bastionów twierdzy Gdańsk. Zdecydowano więc o budowie nowego dworca. Na inwestycję nazwaną „Rozbudowa dworca Gdańsk Brama Wyżynna” zarezerwowano w ustawie z 20 czerwca 1891 r. sumę 5 mln marek. Prace rozpoczęto w 1894 r., jednak dopiero po zasypaniu fosy i likwidacji bastionów ok. 1895 r., można było postawić prowizoryczny budynek tymczasowy, w którym od 1 października 1896 r. obsługiwano pasażerów. Jednocześnie zamknięto dworzec Gdańsk Brama Wyżynna.
Budowę głównego budynku, tzw. powitalnego, nowego dworca ukończono 20 października 1900 r., a 30 października tego samego roku uroczyście oddano go do użytku. Nowe zabudowania dopasowano do architektury głównego miasta. Główny budynek zwieńczony został 48-metrową wieżą zegarową (pełniącą także funkcję wieży ciśnień). Dla wygody podróżnych utworzono w nim trzy poczekalnie: I i II klasy, III klasy oraz IV. Dodatkowo urządzono specjalny salon dla pań. Z dworcowej restauracji mogli korzystać posiadacze biletów I i II klasy, a z bufetu – III klasy.
Na nowej stacji rozdzielono ruch podmiejski od dalekobieżnego – pociągi w kierunku Sopotu i Nowego Portu odjeżdżały z peronów z dojściem od czoła, a bilety na nie sprzedawano w osobnym, połączonym z gmachem głównym zabudowanym przejściem, budynku kas podmiejskich, który oddano do użytku w 1902 r. Dziś pełni on rolę restauracji. Na dworcu znajdowały się także budki telefoniczne, urząd telegraficzny, noclegownia dla pasażerów oraz specjalne pokoje dla gości królewskich. W 14 m szerokim i 36 m długim holu głównym, z jednej strony usytuowano kasy i toalety, a z drugiej pomieszczenia policji, straży i bagażowe. Wszystkie perony, z wyjątkiem dalekobieżnego, do którego poprowadzono tunel pieszy szerokości 6 m, dostępne były z poziomu ziemi.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej utworzone zostało Wolne Miasto Gdańsk, w którym zarząd nad prawie wszystkimi kolejami przypadł Polsce – nie dotyczyło to kolei na terenie portu oraz kolei wąskotorowych. Dworzec główny, z którego w 1920 r. odjeżdżali żołnierze sił sprzymierzonych, stał się odtąd jednym z tych miejsc w Gdańsku, które były ostoją polskości.
Względnie spokojne lata międzywojenne nie przyniosły szczególnych zmian. Dopiero w wydarzeniach ostatnich lat pokoju dworzec miał swój szczególny udział. Stąd odjechały pociągi z dziećmi gdańskich Żydów. Tu hitlerowcy wyłapywali gdańskich Polaków wracających z antyniemieckich manifestacji, które odbywały się w Gdyni lub w Tczewie.
W pierwszych godzinach 1 września 1939 r. dworzec, jako punkt strategiczny, został zajęty przez Niemców. 30 marca 1945 r. po 21 dniach ostrzeliwań i bombardowań Armia Czerwona zdobyła Gdańsk. W zniszczonym w 90 proc. śródmieściu dworzec zachował się w stanie pozwalającym na odbudowę. Ukończono ją w 1946 r. Nie odtworzono jedynie spadzistych dachów nad skrzydłem, w którym znajdowały się niegdyś poczekalnie. Dziś w ich miejscu znajduje się przestrzeń handlowa i restauracja.
W lata 60. XX w. pojawiło się nowe zagrożenie. W ramach nowego projektu urbanistycznego planowano wyburzenie starych zabudowań dworcowych. Gmach główny miał wyglądać podobnie do dzisiejszego dworca Warszawa Centralna, a tory podmiejskie miały zostać przedłużone do Oruni. Pamiątkami po tym pomyśle są obecny dworzec PKS i tzw. Zieleniak.
W latach 90. XX w. dworzec gruntownie wyremontowano, główna hala została od góry zabudowana antresolą z boksami ze sklepami i biurami usługowymi. Przebudowano także układ torowy i dobudowano nowy peron dalekobieżny dzięki podcięciu skarpy od strony ul. 3 Maja. Nowy peron otrzymał stylizowaną wiatę wyglądem dopasowaną do pozostałych.
Ilustracje ze zbiorów własnych: fragmenty map z 14. wydania „Brockhaus Enzyklopädiere” – z lewej z 1893 r., z prawej z uzupełnienia wydanego w 1897 r.; pocztówka wysłana w 1902 r.; pocztówka wydana w latach 30. XX w.
© 2003-2024 Henryk Jursz. Powered by Bludit. Design inspired by Styleshout.
